Xuyên suốt các triều đại phong kiến, việc chiêu hiền đãi sĩ, tổ chức khoa cử để tuyển chọn nhân tài đã trở thành chính sách quốc gia. Người xưa hiểu rõ rằng của cải vật chất có thể cạn kiệt, nhưng “nguyên khí” con người – khi được bồi đắp đúng cách – sẽ tạo ra nội lực bền vững. Chính vì thế, đội ngũ trí thức được trọng dụng đã góp phần làm nên những giai đoạn phát triển rực rỡ, như thời Lê Thánh Tông với bộ luật Hồng Đức, hay triều Nguyễn với nhiều cải cách hành chính.
Ngày nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa và kỷ nguyên số, câu nói ấy càng cho thấy tính thời sự. Nguồn lực tự nhiên không còn là yếu tố quyết định, thay vào đó, tri thức và công nghệ trở thành “tài nguyên” then chốt. Các quốc gia giàu mạnh đều chú trọng vào con người, coi giáo dục, khoa học, đổi mới sáng tạo là nền tảng để bứt phá. Việt Nam muốn vươn lên, muốn thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình, thì không thể bỏ qua bài học cốt lõi từ cha ông: đặt hiền tài ở vị trí trung tâm.
Tuy nhiên, cần nhìn thẳng vào thực tế: môi trường phát triển và sử dụng nhân tài ở nước ta vẫn còn nhiều bất cập. Nhiều trí thức trẻ xuất sắc chọn con đường du học và định cư ở nước ngoài vì họ chưa tìm thấy cơ hội phát huy hết khả năng trong nước. Không ít người tài năng gặp rào cản từ cơ chế cứng nhắc, tư duy cục bộ hoặc thiếu minh bạch trong đánh giá, bổ nhiệm. Đó là sự “thất thoát nguyên khí” mà xã hội không thể coi nhẹ.
Trọng dụng hiền tài không chỉ là chính sách, mà còn là trách nhiệm chính trị và đạo lý văn hóa. Một quốc gia muốn phát triển cần phải biết “dụng nhân như dụng mộc”: bố trí đúng người, đúng việc, khuyến khích sáng tạo, bảo vệ người dám nghĩ dám làm, đồng thời có cơ chế sàng lọc minh bạch để không lẫn lộn giữa thật – giả, giữa tài năng và cơ hội.
Câu nói “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” cũng nhắc nhở về một khía cạnh quan trọng khác: tài năng phải đi cùng đạo đức. Người có tri thức nhưng thiếu nhân cách dễ biến thành mối nguy cho xã hội. Vì vậy, bồi dưỡng hiền tài không chỉ là đào tạo kiến thức, mà còn là vun đắp văn hóa, rèn luyện nhân cách để cái tài song hành cùng cái tâm.
Trong chiến lược phát triển đất nước đến 2030, tầm nhìn 2045, Việt Nam đã xác định rõ: con người là trung tâm, vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển. Nhưng để biến tinh thần đó thành hiện thực, cần một hệ sinh thái toàn diện cho hiền tài: từ giáo dục khai phóng, môi trường nghiên cứu sáng tạo, đến chính sách đãi ngộ công bằng và văn hóa trọng dụng nhân tài. Chỉ khi đó, “nguyên khí quốc gia” mới được nuôi dưỡng bền lâu, trở thành sức mạnh đưa dân tộc tiến xa.
Hơn nửa thiên niên kỷ đã trôi qua, lời nhắc nhở của Thân Nhân Trung vẫn nguyên vẹn giá trị. Trong dòng chảy hiện đại, khi thế giới cạnh tranh khốc liệt bằng trí tuệ và sáng tạo, Việt Nam càng cần khắc ghi chân lý ấy: đầu tư cho hiền tài chính là đầu tư cho tương lai của quốc gia.
Khôi Nguyên
